Stand van zaken : “25 jaar transversale aanpak om het veiligheidsgevoel te bevorderen”

Het Belgisch Forum voor Preventie en Veiligheid in de Steden sluit aan bij het EFUS (European Forum for Urban Security) en de andere nationale fora van lokale gemeenschappen en wordt het BeFUS (Belgian Forum for Urban Security). Het BeFUS biedt voortaan drie hoofddiensten aan om van de vzw een  “levend netwerk ” te maken van professionals in brede zin door op lokaal niveau “transversale” strategieën te implementeren.

• BeFUS One: het BeFUS als woordvoerder voor steden en gemeenten
• BeFUS Direct: het BeFUS als informatie- en inspiratieplatform
• BeFUS Connect: het BeFUS als netwerk om professionals te steunen en rechtstreekse en onrechtstreekse partners inzake veiligheid en het veiligheidsgevoel te promoten

Deze stand van zaken van de kapitalisatie van kennis in het 25-jarige bestaan van het BeFUS heeft geleid tot een wijziging van de boomstructuur van de manier waarop de gegevens van de vzw intern geklasseerd worden; deze boomstructuur is niet langer gebaseerd op de functies aangaande veiligheid in de steden (“Wie doet wat?”), maar volgt een thematische aanpak op verschillende niveaus (fenomenen, thema’s en subthema’s) waarmee de volgende vraag beantwoord kan worden: “Wat doen we samen en waarom?”.

In verband met de inclusie van mensen bijvoorbeeld vinden we de volgende zeven thema’s: sociale inclusie (werkgelegenheid, huisvesting, gezondheid), integratie van de jeugd, scholinghulp, inclusie van het migrantenpubliek, inclusie van mensen die aan een verslaving lijden, en burgerparticipatie. Het thema inclusie van het migrantenpubliek bestaat uit drie subthema’s: inclusie in de gastsamenleving, illegale immigratie en procedures voor vrijwillige terugkeer.

Volgens het BeFUS steunt veiligheid in de steden op vijf pijlers: (1) ontwikkeling van een gezamenlijke strategie op lokaal niveau inzake de vier beleidsterreinen die beschouwd worden als de kweekbodem voor onveiligheid en de overige vier pijlers vormen, met name: (2) inclusie, (3) samenleven, (4) preventie van overlast, (5) rehabilitatie van daders en steun aan de slachtoffers.

In verband met die fenomenen kunnen na 25 jaar heel wat aanbevelingen en praktijken naar voren worden geschoven die een noemenswaardige impact hebben gehad op de preventie van onveiligheid in de steden.

Hierna volgt per fenomeen een korte stand van zaken van de aanbevelingen die nog steeds prioritair zijn:

• Betreffende de inclusie: mensen met “meervoudige diagnoses” (problemen op het vlak van gezondheid, tewerkstelling, huisvesting, …) hebben een globale aanpak nodig zodat de inclusie op verschillende niveaus gewaarborgd is. Dat betekent duidelijk dat de bestaande samenwerkingsverbanden (tussen actoren op het vlak van gezondheid, huisvesting, veiligheid, enz.) erkend en geconsolideerd moeten worden, en benadrukt de onmiskenbare rol van de lokale partners.
• Wat samenleven betreft, wordt vooral polarisatie gezien als een hindernis voor het samenleven die kan leiden tot ontwrichting van de sociale cohesie. Om de dynamiek die tot de vorming van gepolariseerde kampen leidt, te voorkomen is een vooral globale en intersectorale professionele aanpak vereist die gelinkt is aan de complexiteit van de verschillende processen die er betrekking op hebben. We moeten nieuwe vormen van solidariteit vinden die de ontwikkeling van een inclusieve samenleving mogelijk maken (via alternatieve en inclusieve redeneringen in plaats van de almaar talrijkere haatboodschappen, in de samenleving en op het internet).
• Ter voorkoming van overlast en het gebrek aan burgerzin, dat verschillende vormen kan aannemen en het sociale klimaat overdag en ’s nachts verstoort, moeten op uiteenlopende domeinen tal van verschillende lokale actoren worden ingeschakeld (maatschappelijk werkers, politie, actoren op het vlak van de netheid, straatagenten, enz.). Om te vermijden dat de overlast zich verplaatst, moet in een samenwerkingsverband aan preventie worden gewerkt (ook op het vlak van de stedenbouwkunde), dankzij acties om mensen algemeen bewust te maken van hun gedragingen in de openbare ruimte (primaire preventieacties).
• Wat de rehabilitatie van daders en steun aan slachtoffers betreft, werd vastgesteld dat de rehabilitatie van 18- tot 25-jarige daders een uitermate belangrijke uitdaging is op het vlak van rehabilitatie. Deze doelgroep in het bijzonder vereist een specifieke, globale systeemaanpak (samenwerking op lokaal vlak met het rechtsstelsel), waarbij gewerkt wordt aan alle dimensies waarmee jonge overtreders, jongeren die de gevangenis verlaten of aan een alternatieve juridische maatregel onderworpen zijn, zich (opnieuw) in alle dimensies van de samenleving kunnen integreren. Dit kan alleen door transversaal de ontwikkeling te ondersteunen van het herstelrecht dat op schadeloosstelling, consciëntisering van de daders en bemiddeling tussen dader en slachtoffer gericht is.
• De methodologie voor een strategie die op lokaal niveau gezamenlijk wordt uitgewerkt, moet steunen op het idee dat benaderingen ontzuild moeten worden door tussen de disciplines en de actoren samenwerkingsverbanden tot stand te brengen en tegelijkertijd de opdrachten/mandaten en professionele context van iedereen te respecteren. Bijzondere aandacht moet worden besteed aan de coördinatie van de partnerships, het delen van informatie en de duidelijke omschrijving van ieders taak.

BeFUS = transversaliteitsas

Sinds 1995 promoot, verdedigt en coördineert het BeFUS de lokale preventieprogramma’s om de veiligheid in de Belgische steden en gemeenten beter te waarborgen. Met het oog daarop onderneemt de vzw elke actie die kadert in een beschouwing over verantwoord burgerschap, onveiligheid, strijd tegen sociale uitsluiting, levenskwaliteit en de nood aan geïntegreerde preventie, en ontwikkelt deze in aanvulling op de lokale acties van de politie en het gerecht. Voor zijn 63 steden en gemeenten die lid zijn, wil het BeFUS een onmisbare bron zijn om lokale praktijken en problemen te kunnen
identificeren en analyseren zodra ze zich voordoen. In die zin treedt het BeFUS op als hoofdrolspeleren “bestuurder van de transversaliteit”:

• Enerzijds organiseert het nationale colloquia om veiligheidsactoren samen te brengen;
  bijvoorbeeld:
  o In 2009 over 15 jaar preventie- en veiligheidsbeleid (Brussel);
  o In 2013 over 20 jaar veiligheids- en preventiecontracten (Brussel, Luik, Mechelen);
  o In 2018 over 25 jaar preventie op lokaal niveau (Leuven);
  o Het colloquium van vandaag 21/1/2021 gaat over het 25 jaar van BeFUS (online);
  o De studiedag van 22 september over 30 jaar lokaal preventie- en veiligheidsbeleid in België ;
• Anderzijds produceert de vzw – op basis van de verschillende rapporten geproduceerd in een netwerk van intersectorale professionals, waarbij rekening wordt gehouden met een maximum aan mogelijke samenwerkingsverbanden op Europees niveau met producties van onze partner EFUS, het Europees Forum voor Stadsveiligheid (handvesten, fiches met goede praktijken, publicaties, enz.) – memorandums (2004, 2007, 2010, 2011, 2013, 2019, 2020) met als voornaamste doelstelling: de gemeenten op beleidsvlak ondersteunen voor een geïntegreerde lokale aanpak inzake preventie, veiligheid en sociale cohesie.

Om het voorbeeld te geven associeerde het BeFUS zich ook meermaals met structurele of specifieke partners om aan de zijde van professionals de problematische situaties op het terrein te ontrafelen en gedachtewisselingen in de hand te werken (bijvoorbeeld met het EFUS, het ICPC, het CSB, de VVSG, de KBS, Secunews, Citizenlab, enz.).

In alle geschriften ijvert het BeFUS voor de creatie van partnerships en stelt het methodologische hulp voor, met name door de actoren in een netwerk onder te brengen om zo een “partnershipcultuur” tot stand te brengen voor het gemeenschappelijke goed dat veiligheid heet. Voorbeelden van publicaties van het BeFUS met zijn partners: “Onveiligheidsgevoel en impact van de media” (2008), “Samen het
onveiligheidsgevoel aanpakken. Praktische handleiding voor de lokale actoren” (2010, “Gids voor preventie in België” (2010), gepubliceerd ter gelegenheid van het Belgische voorzitterschap van de Europese Unie, enz.

Dankzij transversaliteit kan worden ingespeeld op het gebrek aan middelen op lokaal niveau, want door samen te werken kunnen de kosten gedeeld worden en kan een vorm van “professionele solidariteit” ontwikkeld worden.

Transversaal werk als dit vereist dat de actoren elkaar vertrouwen (en bijgevolg dat de mentaliteit verandert) en dat iedereen zich er bewust van is dat er een gemeenschappelijke doelstelling is inzake hulp aan kwetsbare personen. Hulp voor mensen globaal aanpakken betekent dat er ook globaal nagedacht wordt en dat er een globale visie en methodologie zijn inzake de veiligheid en ontwikkeling van samenwerkingsreflexen (“iedereen werkt mee aan het geheel: inclusie/samenleven/overlast/rehabilitatie van daders”).

Deze beschouwingen leveren een bredere visie op veiligheid op, die rekening houdt met tal van domeinen met uiteenlopende beroepsculturen; alle actoren in verband met deze domeinen worden zo “partners” die moeten vergaderen over strategische transversale acties voor meer veiligheid en sociale cohesie.

De gezondheidscrisis 2020-2022

De gezondheidscrisis sinds 2020 noopte BeFUS om rekening te houden met het lijden van de besluitvormers en lokale actoren, a fortiori dat van eerstelijns preventieprofessionals, die met het nveiligheidsgevoel van de bevolking geconfronteerd worden en hun dagelijkse praktijken aan de behoeften van de burgers moeten aanpassen.

Al in het begin van de crisis ontwikkelde BeFUS zijn digitale aanbod en probeerde het zijn centrale rol bij informatieoverdracht en als brug tussen de professionals op het terrein, waar te maken (publicaties en vermelding van beslissingen die de regering tijdens de verschillende nationale veiligheidsraden nam, publicatie en verspreiding van de aanpassingen van de maatregelen voor de
steden en gemeenten die al dan niet supralokale subsidies ontvingen, vermelding van burgerinitiatieven in verband met de pandemie, uitwerking van aanbevelingen voor de gemeentelijke preventiediensten om hen te helpen om de federale maatregelen in de wijken door te voeren, enz.).

Deze crisisperiode leerde ons dat de partnerships die tijdens de lockdown(exit)periodes werden gecreëerd, inspelen op reële behoeften op de actieterreinen. Dankzij de crisis konden de wettelijkheid en relevantie van de globale en geïntegreerde benaderingen bevestigd worden.

In de toekomst wil het BeFUS meer dynamiek geven aan een interdisciplinair nationaal netwerk dat uit velddeskundigen bestaat en door het EFUS gesteund wordt, om te oordelen hoe efficiënt de tijdens de crisis ingevoerde maatregelen zijn, en om de lokale beheersstrategieën voor deze crisis en de gevolgen waarmee we geconfronteerd worden, te bespreken en te promoten.

Het colloquium voor 25 jaar BeFUS

Op 21/1/2021 stelden we voor om te werken op basis van 5 pijlers voor veiligheid in de steden, rond specifieke thema’s:

• • In crisistijden een gezamenlijke strategie voor veiligheid en preventie op lokaal niveau ontwikkelen
  • Inclusie van individuen met meerdere diagnoses
  • Samenleven en sociale polarisatie
  • Preventie van overlast en gebrek aan burgerzin
  • Rehabilitatie van 18- tot 25-jarige daders

De bedoeling van de workshops was om u dankzij de technieken voor collectieve intelligentiesamen te doen werken aan de kwesties op het terrein die ons aanbelangen. In het begin van de lockdown (maart 2020) creëerde het BeFUSventuele gezamenlijke actie een digitaal platform voor gedachtewisselingen tussen professionals om te reageren op het feit dat de sociale (en meer bepaald professionele) contacten tijdens de pandemie werden afgebroken.

Dit platform is ook nu nog actief en dient als ondersteuning voor gedachtewisselingen in de toekomst. De kapitalisatie van de gegevens van het BeFUS die tijdens de workshops wordt voorgesteld, steunt op de noodzaak om de uitdagingen inzake een transversale benadering van het thema naar voren te schuiven. In deze analyses hebben we in eerste instantie de kernactoren geïdentificeerd en de centrale rol beklemtoond die aan het lokale niveau wordt toegekend ten overstaan van samenwerkingsreflexen in wording.

Vervolgens hebben we extra aandacht besteed aan de gevolgen van de acties voor de evolutie van de rechtskaders en de financieringen in dit verband (en vice versa). Tot slot hebben we gewezen op het belang van de evaluatie van de praktijken en de communicatie hierover, om te benadrukken hoe belangrijk het is om constructieve benaderingen ten overstaan van de partnershipscultuur te promoten. Daarom wordt tijdens de workshops een empirisch vraagstuk besproken in verband met de invoering op lokaal niveau van een eventuele gezamenlijke actie.

Conclusie

U hebt het wel begrepen: het BeFUS wil hét nationale netwerk zijn voor de lokale verkozenen en de professionals met interesse voor integrale en geïntegreerde veiligheid en met een strategische visie.

In 2022 willen we samen met u allen de nadruk leggen op drie kernpunten voor de toekomst van de lokale acties inzake veiligheid en preventie:

• de steden en gemeenten erkennen als drijfveren voor een lokaal preventie- en veiligheidsbeleid dat uit drie luiken bestaat – preventie, sanctie en follow-up – en integraal deel uitmaakt van een globaal beleid voor sociale cohesie, ook in een virtuele werkelijkheid.
• de hoogst belangrijke rol erkennen, opdragen en steunen die preventieambtenaren en coördinatoren van de plannen voor sociale cohesie spelen in het lokale preventie- en veiligheidsbeleid. Een geïntegreerde aanpak van problemen inzake veiligheid en sociale cohesie kan maar gerealiseerd worden als vele partners de handen in elkaar slaan.
• Structurele en duurzame financiering bepleiten opdat de geïntegreerde plannen de lokaal ontwikkelde expertise en knowhow kunnen behouden. Structurele financieringen bewerkstelligen dat ze op het terrein door een voldoende aantal opgeleide personeelsleden doeltreffend geïmplementeerd worden.